To συγκεκριμένο ζώο είναι ένα έντομο και μάλιστα από τα περισσότερο δημοφιλή και «αποδεκτά», αν και γενικότερα τα έντομα δεν χαίρουν ιδιαίτερης εκτίμησης από τον άνθρωπο. Το πρώτο συνθετικό του επιστημονικού του ονόματος προέρχεται από την ελληνική λέξη μάντις ενώ το δεύτερο συνθετικό από τη λατινική λέξη religio=καθήκον/δέσμευση στους θεούς από την οποία προέρχεται και η λέξη religion=θρησκεία. Η ονοματοδοσία αυτή σχετίζεται με τη χαρακτηριστική μορφή του σώματος του ζώου και τη στάση που παίρνει έχοντας το πρόσθιο ζεύγος των ποδιών του απλωμένο θυμίζοντας στάση προσευχής και συγκεκριμένα έναν προσευχόμενο άνθρωπο μιας θρησκείας, έναν μάντη, όπως μαρτυρά και το κοινό αγγλικό όνομα του ζώου: praying mantis. Όλη η τάξη των εντόμων με τα ίδια χαρακτηριστικά (περισσότερα από 2.000 είδη) ονομάστηκαν «Μαντώδη» (μάντης + είδος) από έναν γερμανό εντομολόγο το 1838. Στην Ελλάδα υπάρχουν τουλάχιστον 8 είδη μαντιδών ή μαντισσών. Το πιο κοινό είδος που συναντάμε στη φύση έχει μήκος που φτάνει τα 8 εκατοστά με τα θηλυκά να είναι πιο μεγαλόσωμα και με μεγαλύτερη «κοιλιά» από τα αρσενικά. Το σώμα είναι επίμηκες, το κεφάλι τριγωνικό με μικρές κεραίες, ο θώρακας λεπτός και η κοιλιά μεγάλη με τα φτερά διπλωμένα επάνω της. Έχει χρώμα ανοικτό πράσινο ή καφέ και από τα τρία ζεύγη ποδιών (χαρακτηριστικό όλων των εντόμων) το πρόσθιο ζεύγος έχει χαρακτηριστική μορφή καθώς καταλήγει σε αγκαθωτές άρπαγες. Η στάση του σώματος είναι επίσης χαρακτηριστική καθώς στηρίζεται στα δύο οπίσθια ζεύγη ποδιών με το θώρακα και το κεφάλι να είναι όρθια και το πρόσθιο ζεύγος ποδιών να είναι ανοικτά και απλωμένα περιμένοντας το κατάλληλο θήραμα, αφού η στρατηγική κυνηγιού είναι η ενέδρευση και η χρωματική απόκρυψη στο περιβάλλον σε απόλυτη ακινησία και η αστραπιαία επίθεση. Το κεφάλι μπορεί να στρέφεται κατά 180ο, και σε συνδυασμό με τα μεγάλα και κατάλληλα τοποθετημένα μάτια με περιφερειακή όραση μακριά και στερεοσκοπική κοντά, παρατηρεί τη λεία του και εξαπολύει την επίθεσή του την κατάλληλη στιγμή. Το αλογάκι της Παναγίας είναι αποκλειστικά σαρκοφάγο και τρέφεται με άλλα έντομα αλλά και ασπόνδυλα μέχρι και νεαρά και μικρόσωμα αμφίβια, ερπετά και μικροθηλαστικά μπορούν να καταναλωθούν από μεγαλόσωμα άτομα αν δοθεί η ευκαιρία. Παρατηρείται σε λιβάδια, κήπους, φρύγανα και θάμνους και συχνά στις παρυφές του οδικού δικτύου. Πολύ ιδιαίτερη είναι η διαδικασία της αναπαραγωγής καθώς κατά τη διάρκεια του ζευγαρώματος πολύ συχνά το θηλυκό άτομο σκοτώνει το αρσενικό και το καταναλώνει ολόκληρο, πιθανώς αυξάνοντας τις πιθανότητες επιβίωσης των αυγών που θα παραχθούν από το ζευγάρωμα. Αν και τα μαντώδη είναι ιδιαίτερα αποδεκτά από τον άνθρωπο και χρησιμοποιούνται σε βιολογικές καλλιέργειες για την καταπολέμηση επιβλαβών εντόμων αλλά και ως κατοικίδια συντροφιάς, λίγοι γνωρίζουν ότι είναι τα πιο συγγενικά είδη μιας άλλης ομάδας εντόμων, με σαφώς λιγότερους φανατικούς «υποστηρικτές»: των κατσαρίδων! Η προστασία των μαντιδών σε εθνικό επίπεδο αλλά και σε κοινοτικό και ευρωπαϊκό επίπεδο είναι ανύπαρκτη. Όπως και η συντριπτική πλειονότητα των πιο μικρόσωμων οργανισμών, των ασπονδύλων, ελάχιστα είναι γνωστά για αυτά και για τους κινδύνους που διατρέχουν, δεδομένου ότι οι επιστήμονες ακόμα ανακαλύπτουν νέα είδη! Από τον άνθρωπο είναι εύλογο να εντοπίσουμε άμεσες απειλές που σχετίζονται με τη χρήση εντομοκτόνων και φυτοφαρμάκων, ενώ οι έμμεσες πιέσεις σχετίζονται με τη συνεχή απώλεια της φυσικότητας του περιβάλλοντος μέσω της συρρίκνωσης, υποβάθμισης και κατακερματισμό των οικοτόπων. Το αλογάκι της Παναγίας καταγράφεται στη βιοποικιλότητα της προστατευόμενης περιοχής του όρους Πάρνωνα και υγροτόπου Μουστού, με τον επισκέπτη και τον κάτοικο να είναι σίγουρο ότι θα το συναντήσουν κατά τους καλοκαιρινούς μήνες. Η γνώση για τους πληθυσμούς του είδους αλλά και των συγγενικών ειδών είναι σχεδόν μηδενική, πράγμα που πρέπει να μας παροτρύνει να «προσέχουμε» ακόμα και τα άτομα του περισσότερο κοινού είδους που συναντάμε. Άλλωστε, ένα τόσο σημαντικό είδος για τη βιολογική προστασία των καλλιεργειών μας αξίζει τουλάχιστον την προσοχή μας, αν όχι την βοήθειά μας για να συνεχίσει να υπάρχει. Φορέας Διαχείρισης Όρους Πάρνωνα και Υγροτόπου Μουστού Τμήμα Προστασίας & Διαχείρισης Άστρος Αρκαδίας, 22001 Τηλ: 27550 22021, Fax: 27550 22806 Email: info@fdparnonas.gr Web: www.fdparnonas.gr
Το ζώο της τρέχουσας εβδομάδας είναι ένα σχεδόν μυστηριακό πτηνό, όχι μόνο λόγω του τρόπου ζωής και της εμφάνισής του αλλά κυρίως εξαιτίας της ανθρώπινης άγνοιας και προκατάληψης. Η πρώτη λέξη του επιστημονικού της ονόματος (Tyto) προέρχεται από την ελληνική λέξη τυτώ η οποία ονομάτιζε το συγκεκριμένο είδος από την αρχαιότητα, ενώ το alba/albus= λευκός (λατινικά) σχετίζεται με το χρώμα του ζώου όταν αυτό πετάει καθώς το κάτω μέρος του πτερώματός του και η κοιλιά του είναι λευκά. Η κοινή ονομασία ανθρωποπούλι σχετίζεται με την ανθρωπόμορφη όψη του ζώου, ενώ το λευκό κυρίως χρώμα, το αθόρυβο πέταγμα τη νύχτα και οι ιδιαίτεροι και κατά πολλούς ανατριχιαστικοί και απόκοσμοι ήχοι που βγάζει του έχουν δώσει πλήθος άλλων -λιγότερο «θετικών»- κοινών ονομάτων όπως χαροπούλι, κλαψοπούλι, στριγγλοπούλι, νεκροπούλι. Ως αποκλειστικοί κυνηγοί των ποντικιών και αρουραίων, τα πουλιά αυτά είχαν ευρέως εκτιμηθεί από τους αγρότες στην Ευρώπη σε σημείο ώστε σε πολλές χώρες να έχουν κατασκευαστεί παραδοσιακοί αχυρώνες και στάβλοι, με ειδικές πόρτες ή τρύπες που παρέχουν στα πουλιά πρόσβαση και κατάλληλες θέσεις φωλιάσματος. Ωστόσο, το παρουσιαστικό της τυτούς και κυρίως η φωνή της την έχουν συνδέσει με πολλές προλήψεις, καθώς σε ορισμένες περιοχές θεωρείται προάγγελος θανάτου, αν και σε άλλες αντίθετα- προαναγγείλει μία επικείμενη γέννηση. Οι δοξασίες σε ορισμένες περιπτώσεις περιλαμβάνουν μια νεκρή τυτώ καρφωμένη στην πόρτα του σπιτιού που «αποτρέπει την καταστροφή του αγροκτήματος και το προστατεύει από κεραυνούς και φωτιά», αν και σήμερα ευτυχώς τέτοια φαινόμενα έχουν εκλείψει. Η τυτώ είναι μια μεσαίου μεγέθους γλαύκα με μήκος που φτάνει τα 39 εκατοστά, βάρος μέχρι και 460 γραμμάρια και άνοιγμα φτερών μέχρι και 93 εκατοστά. Έχει λεπτό σώμα, μακριές φτερούγες και μακριά πόδια και μεγάλο κεφάλι με μαύρα μάτια. Το χρώμα της ραχιαία είναι γκρίζο, καστανό (ανοικτό ή σκούρο), ωχρό, ενώ κοιλιακά είναι λευκή. Το πρόσωπο πολύ χαρακτηριστικό: λευκόχρωμο σε σχήμα καρδιάς. Απαντάται σε ανοικτές εκτάσεις με μικρά δάση, χωράφια, συστάδες δέντρων, υγροτόπους αλλά και πολύ συχνά βρίσκεται σε ανθρωπογενείς βιοτόπους όπως αγροτικούς οικισμούς και χωριά όπου μπορεί να ζει σε ανθρώπινα κτίρια -με την ανοχή ή και ενθάρρυνση των ιδιοκτητών τους. Δραστηριοποιείται τη νύχτα και μερικές φορές και το σούρουπο και κυνηγά κυρίως μικροθηλαστικά (ποντίκια, αρουραίους, σκαπτοποντικούς) και σπανιότερα πουλιά. Η τυτώ προστατεύεται «χαλαρά» σε εθνικό όσο και σε κοινοτικό και διεθνές επίπεδο καθώς περιλαμβάνεται σε λίγες συμβάσεις και καταλόγους. Ο νυκτόβιος τρόπος ζωής της θα προϊδέαζε για ελάχιστες άμεσες πιέσεις στους πληθυσμούς της, παρόλα αυτά, οι προκαταλήψεις και οι δοξασίες που αναφέρθηκαν για το συγκεκριμένο ζώο έχουν συντελέσει στη μείωση των πληθυσμών της σε ορισμένες περιοχές. Επιπλέον, οι έμμεσες πιέσεις από τις ανθρώπινες δραστηριότητες επιδρούν αρνητικά στους πληθυσμούς της τυτούς και γενικά σε όλες τις γλαύκες, απειλές που σχετίζονται με τη χρήση μυοκτόνων δηλητήριων, εντομοκτόνων και φυτοφαρμάκων και με τη συρρίκνωση και υποβάθμιση των βιοτόπων που φωλιάζουν, αναπαράγονται και κυνηγούν. Η προστατευόμενη περιοχή του όρους Πάρνωνα και υγροτόπου Μουστού αποτελεί σπιτικό για την τυτώ και παρά τις προκαταλήψεις των παλαιότερων γενιών πρέπει να αποτελεί και στο μέλλον ένα φιλόξενο τόπο. Οι συναντήσεις της με τον επισκέπτη ή ακόμα και τον κάτοικο της περιοχής θα πραγματοποιηθούν σπανίως και μόνο κατά τη διάρκεια της νύχτας όπου ένα κατάλευκο πουλί θα εμφανιστεί ξαφνικά και θα εξαφανιστεί άμεσα και αθόρυβα, ενώ πολύ συχνότερα θα την ακούσουμε το σούρουπο και το βράδυ με την χαρακτηριστική φωνή της. Οι «υπηρεσίες» που προσφέρει στον άνθρωπο με την εξολόθρευση των μικροθηλαστικών με τα οποία τρέφεται -και έχουν οδηγήσει τους αγρότες στο εξωτερικό να την «καλωσορίζουν» στα σπίτια τους- είναι αυτές που θα πρέπει να μας κινητοποιούν προς την προστασία αυτού του ιδιαίτερου και πανέμορφου πτηνού, παρά να υιοθετούμε δοξασίες περασμένων αιώνων και το καταδικάζουμε επειδή δεν είναι «καλλίφωνο». Φορέας Διαχείρισης Όρους Πάρνωνα και Υγροτόπου Μουστού Τμήμα Προστασίας & Διαχείρισης Άστρος Αρκαδίας, 22001 Τηλ: 27550 22021, Fax: 27550 22806 Email: info@fdparnonas.gr Web: www.fdparnonas.gr
Με επιτυχία και μεγάλη συμμετοχή ολοκληρώθηκαν για άλλη μια χρονιά οι εκδηλώσεις της Γιορτής του Δάσους στην Καστάνιτσα Κυνουρίας. Μια γιορτή που διοργανώνεται για 7η συνεχή χρονιά από τον Μορφωτικό και Φυσιολατρικό Σύλλογο των Απανταχού Καστανιτσιωτών και έχει ως κύριο στόχο την προστασία του δάσους και την περιβαλλοντική αφύπνιση πολιτών και φορέων. Από τις 10 έως και τις 17 Αυγούστου 2014, στο παραδοσιακό τσακωνοχώρι του Πάρνωνα, πραγματοποιήθηκαν εκδηλώσεις ευαισθητοποίησης για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, θεατρικές παραστάσεις, πεζοπορίες, αθλητικοί αγώνες κ.α. Ο Φορέας Διαχείρισης Όρους Πάρνωνα και Υγροτόπου Μουστού συμμετείχε ενεργά στις φετινές εκδηλώσεις, με παρουσίαση για τις καστανιές του Πάρνωνα στην Πλατεία Καταδρομέα Σ. Κουρούνη, με περιβαλλοντικές δραστηριότητες και ομαδικά παιχνίδια στην πλατεία του χωριού και ξεναγήσεις επισκεπτών στους χώρους του Κέντρου Περιβαλλοντικής Ενημέρωσης Καστάνιτσας. Κατά την διάρκεια των εκδηλώσεων κληρώθηκαν αναμνηστικά δώρα στα παιδιά με το λογότυπο του Φορέα Διαχείρισης, όπως καπέλα, σημειωματάρια κ.ά. ενώ επίσης τοποθετήθηκαν κάδοι για ανακυκλώσιμα υλικά σε κεντρικά σημεία του χωριού. Ο Φορέας Διαχείρισης, έχοντας ως στόχο την ανάδειξη των περιβαλλοντικών και πολιτισμικών στοιχείων της Προστατευόμενης Περιοχής, θα συνεχίσει να υλοποιεί ανάλογες δράσεις και σε άλλες περιοχές του Πάρνωνα. Τέλος, θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε τον πολιτιστικό σύλλογο της Καστάνιτσας και όλους όσοι συμμετείχαν για την πραγματοποίηση των φετινών εκδηλώσεων. Φορέας Διαχείρισης Όρους Πάρνωνα και Υγροτόπου Μουστού Τμήμα Πληροφόρησης, Εκπαίδευσης & Δημοσιότητας Πληροφορίες: Αρβανίτης Διαμαντής Άστρος Αρκαδίας, 22001 Τηλ: 27550 22021, Fax: 27550 22806 Email: press@fdparnonas.gr Web: www.fdparnonas.gr
Στο αποκορύφωμα των φετινών θερινών διακοπών, τα κάτασπρα λουλούδια του «κρίνου της θάλασσας» (Pancratium maritimum), ανθίζουν και ευωδιάζουν μεταξύ άλλων και εν τω μέσω της ακτής «Πόρτες Μελιγούς» στην Αρκαδία. Μέλη του προσωπικού του Φορέα Διαχείρισης όρους Πάρνωνα και υγροτόπου Μουστού απογράφοντας τον πληθυσμό του στην Περιοχή Απόλυτης Προστασίας της Φύσης του υγροτόπου Μουστού, με έκπληξη διαπίστωσαν την κίνηση αυτοκινήτων πάνω σε έναν από τους μεγαλύτερους και πυκνότερους πληθυσμούς της περιοχής. Παράλληλα, ο Φορέας δέχτηκε καταγγελία δύο ευαίσθητων κατοίκων οι οποίοι είχαν επισημάνει το πρόβλημα και κατόπιν τούτων, την Τετάρτη 13/8/2014 από νωρίς το πρωί, τρία μέλη του προσωπικού, με τη βοήθεια των δύο κατοίκων και πλέον εγγεγραμμένων εθελοντών του Φορέα, προέβησαν σε σήμανση της περιοχής με ταινία και ενημερωτικές ταμπέλες με πληροφορίες για αυτό το τόσο σημαντικό και πλέον σπάνιο φυτό. Ο «κρίνος της θάλασσας» αποτελεί ένα από τα ομορφότερα φυτά των αμμωδών παραλιών και ενώ εμφανίζει πολλούς πληθυσμούς στη Μεσόγειο είναι λιγότερο διαδεδομένος σε άλλα τμήματα της Ευρώπης. Ανθίζει το καλοκαίρι – συνήθως από τα μέσα Ιουλίου, μέχρι τα τέλη Αυγούστου, ενώ το Σεπτέμβρη τελειώνει η ανθοφορία του – συχνά χωρίς φύλλα, με λευκά αρωματικά άνθη που ξεκινούν από έναν υπόγειο βολβό. Ο οικότοπός του είναι η χαλαρή άμμος στις αμμώδεις παραλίες και στους αμμόλοφους των αμμοθινών, σε άμεση γειτνίαση με τη θάλασσα και παράγει συχνά πυκνές συστάδες. Ορισμένοι πληθυσμοί του, σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας, έχει παρατηρηθεί ότι συρρικνώνονται, καθώς η απρόσεκτη τουριστική αξιοποίηση των παραλιών μπορεί να έχει δυσμενείς επιπτώσεις στα φυτά. Στο Μουστό, το Pancratium δεν είναι πολύ διαδεδομένο και ο πληθυσμός του χρειάζεται εποπτεία, ώστε να μην υποχωρήσει περαιτέρω. Αξίζει να επισημανθεί γενικά ότι, δεδομένης της σημαντικότητας και της σπανιότητας των φυτών που απαντώνται στον υγρότοπο Μουστού, οι επισκέπτες της περιοχής οφείλουν να μην προκαλούν βλάβες, όπως χάραξη φλοιών δέντρων, κόψιμο ή εκρίζωση φυτών, περπάτημα ή οδήγηση πάνω σε φυτά, καθώς τέτοιες ενέργειες ζημιώνουν σοβαρά το περιβάλλον, απαγορεύονται από τη Δασική Νομοθεσία και διώκονται ποινικά. Φορέας Διαχείρισης Όρους Πάρνωνα και Υγροτόπου Μουστού Τμήμα Πληροφόρησης, Εκπαίδευσης και Δημοσιότητας Άστρος Αρκαδίας, 22001 Τηλ: 27550 22021, Fax: 27550 22806 Email: info@fdparnonas.gr Web: www.fdparnonas.gr
To συγκεκριμένο ζώο, αν και ακούγεται επιβλητικό και μυστηριώδες, είναι ένα είδος νυχτερίδας το οποίο μολονότι είναι ένα από τα πιο σπάνια είδη στην Ελλάδα εμφανίζεται κοινό σε περιοχές της προστατευόμενης περιοχής του όρους Πάρνωνα και υγροτόπου Μουστού. Το πρώτο συνθετικό του κοινού ονόματος υποδηλώνει το μεγάλο μέγεθος, ενώ το δεύτερο (νύκτα + βάτης, βαίνω) υποδηλώνει τη νυχτερινή του δραστηριοποίηση. Το πρώτο συνθετικό του επιστημονικού του ονόματος (nyctalus: νύχτα+λάω=βλέπω) υποδηλώνει αυτόν που βλέπει τη νύχτα, ενώ το δεύτερο συνθετικό (lasiopterus: λάσιος=τριχωτός+πτερό) υποδηλώνει την ύπαρξη τριχώματος στα φτερά. Ο μεγάλος νυκτοβάτης είναι η μεγαλύτερη νυχτερίδα της Ευρώπης (εξαιρώντας την Κύπρο) με μήκος σώματος με την ουρά μέχρι 17 εκατοστά, άνοιγμα φτερών μέχρι τα 46 εκατοστά και βάρος μέχρι και 53 γραμμάρια. Έχει σώμα ογκώδες και ρωμαλέο, μεγάλο και δυνατό κεφάλι με μεγάλα πλατιά αυτιά και κοντό ρύγχος και μικρά μάτια. Η γούνα του είναι πυκνή και μακριά, κοκκινοκάστανη ή σκούρα καστανή στη ράχη και ανοικτότερη στην κοιλιακή περιοχή. Τα χαρακτηριστικά πρόσθια άκρα-φτερά είναι μακριά και οξύληκτα, με τριχωτή την κοιλιακή επιφάνειά τους κοντά στο σώμα. Εξαπλώνεται σε όλη την Ελλάδα και απαντάται σε δάση φυλλοβόλων, κωνοφόρων και μικτά δάση. Κουρνιάζει κυρίως σε κουφάλες δέντρων αλλά και σε σχισμές βράχων και σκεπές σπιτιών. Τους καλοκαιρινούς μήνες καταγράφονται μόνο αρσενικά άτομα και το χειμώνα στις βορειότερες περιοχές της χώρας απουσιάζουν και τα δύο φύλα υποδηλώνοντας εποχική μετανάστευση. Είναι νυχτόβιο ζώο το οποίο τρέφεται με έντομα, που συλλαμβάνει εν πτήση μέσω ηχοεντοπισμού, αλλά και σε ορισμένες περιπτώσεις με μικρά πουλιά. Πετάει με μεγάλη ταχύτητα και ορισμένες φορές εντοπίζεται σε μεγάλα ύψη απ΄ όπου πραγματοποιεί ταχείες βυθίσεις προς το πιθανό θήραμα. Η προστασία του μεγάλου νυκτοβάτη σε εθνικό όσο και σε κοινοτικό και ευρωπαϊκό επίπεδο είναι «επαρκής» καθώς περιλαμβάνεται στους καταλόγους πλήθους συμβάσεων και νόμων. Οι άμεσες πιέσεις πάνω στους πληθυσμούς του δεν φαίνεται ότι είναι έντονες, όμως σημαντικότατες είναι οι έμμεσες πιέσεις σχετίζονται με την απώλεια μεγάλων ώριμων και νεκρών δέντρων στα δάση, καταστροφή και υλοτόμηση των δασών και γενικότερα τη συρρίκνωση, υποβάθμιση και κατακερματισμό των οικοτόπων που διαβιεί και τρέφεται και τη συνεχή απώλεια της φυσικότητας του περιβάλλοντος. Η εκτεταμένη χρήση εντομοκτόνων, ακόμα και αν δε γίνεται μέσα στις δασικές περιοχές επηρεάζει αρνητικά το μεγάλο νυκτοβάτη μέσω των εντόμων που τρέφεται. Στην περιοχή ευθύνης του Φορέα Διαχείρισης ο μεγάλος νυκτοβάτης φαίνεται – από τα μέχρι στιγμής δεδομένα- ότι είναι κοινός σε ορισμένες περιοχές, παρότι είναι ένα σπάνιο είδος του Ελληνικού χώρου. Η κατάσταση των ενδιαιτημάτων που προτιμά πιθανόν να είναι αρκετά καλή και για το λόγο αυτό -σε συνδυασμό και με άλλους βιοτικούς και αβιοτικούς παράγοντες – οι πληθυσμοί του στην προστατευόμενη περιοχή είναι ικανοποιητικοί. Η εμφάνισή του σε δασικά ενδιαιτήματα και ο κρυπτικός, νυκτόβιος τρόπος ζωής του δεν επιτρέπει την άμεση παρατήρησή του από τον επισκέπτη ή τον κάτοικο της περιοχής παρά το σχετικά μεγάλο του μέγεθος. Όμως είναι εκεί και η διατήρηση των δασών στον Πάρνωνα όπως και όλων των δασών γενικότερα είναι επιτακτική ούτως ώστε να εξασφαλιστεί το μέλλον σε αυτό το μοναδικό είδος νυχτερίδας, το οποίο κατά τη διάρκεια της νύχτας κοπιάζει για την τροφή του, αδιαφορώντας για τις όποιες ανθρώπινες προκαταλήψεις και δεισιδαιμονίες εναντίον του και εναντίων όλων των νυχτερίδων. Φορέας Διαχείρισης Όρους Πάρνωνα και Υγροτόπου Μουστού Τμήμα Προστασίας και Διαχείρισης Άστρος Αρκαδίας, 22001 Τηλ: 27550 22021, Fax: 27550 22806 Email: info@fdparnonas.gr Web: www.fdparnonas.gr
Οι διασώσεις ζώων στην προστατευόμενη περιοχή όρους Πάρνωνα και υγροτόπου Μουστού δεν σταματούν κατά την περίοδο των θερινών διακοπών. Η τηλεφωνική κλήση από κάτοικο της Μελιγούς Αρκαδίας το μεσημέρι της 23ης Ιουλίου 2014 στα γραφεία του Φορέα Διαχείρισης ανάφερε για την παρουσία στην περιοχή μιας μικρής αλεπούς, η οποία, σχεδόν σε ημι-ήμερη κατάσταση, δεχόταν φαγητό από τους κατοίκους της περιοχής. Η πιθανότητα παρουσίας ενός άγριου ζώου -έστω και νεαρού- σε μια κατοικημένη περιοχή μπορεί να επιφυλάσσει κινδύνους τόσο για το ζώο (ατύχημα με αυτοκίνητο, κατανάλωση δηλητηριασμένου δολώματος) όσο και για τους ανθρώπους (πιθανό δάγκωμα, μεταφορά ασθενειών) καθώς ένα άγριο ζώο μένει πάντα άγριο και απρόβλεπτο στις αντιδράσεις του. Το προσωπικό του Φορέα άμεσα βρέθηκε στην περιοχή για να διαπιστώσει ότι το τηλεφώνημα ήταν εν μέρει σωστό και ότι όντως υπήρχε ένα μικρό άγριο ζώο στην περιοχή Μελιγούς Αρκαδίας. Σύμφωνα όμως με τον ειδικό PhD βιολόγο και συνεργάτη του Φορέα Διαχείρισης κ. Γιαννάτο Γιώργο που έτυχε να είναι στην περιοχή για εργασία πεδίου τη συγκεκριμένη ημέρα, επρόκειτο για ένα μικρό τσακάλι τσακάλι, ηλικίας 3-4 μηνών. Το τσακάλι μεταφέρθηκε στα γραφεία του Φορέα, σε ειδικό κλουβί, όπου αφού διαπιστώθηκε ότι βρίσκεται σε καλή κατάσταση, αποφασίστηκε να παραμείνει για δύο ημέρες, προκειμένου να επιβεβαιωθεί η καλή του κατάσταση πριν απελευθερωθεί και ούτως ώστε να τοποθετηθεί ένας υποδερμικός πομπός (εμφύτευμα) ώστε να μπορεί να αναγνωριστεί αν παγιδευτεί ξανά στο μέλλον. Για το πρώτο σκέλος, το ζώο δέχθηκε νωπή τροφή και νερό ενώ για το δεύτερο σκέλος χρειάστηκε μεγάλη κινητοποίηση. Συγκεκριμένα, μέσω τηλεφωνικών επαφών με τον κ. Σίνο Γκιώκα, Επίκουρο Καθηγητή Βιοποικιλότητας & Εξέλιξης Χερσόβιων Ζώων του Τμήματος Βιολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών και τους υποψήφιους διδάκτορες βιολογίας Ονούφριο Μεττούρη και Όλγα Τζωρτζακάκη, έγινε άμεση αποστολή στο Φορέα του απαραίτητου επιστημονικού εξοπλισμού ώστε να πραγματοποιηθεί η τοποθέτηση του εμφυτεύματος. Το πρωί της 25ης Ιουλίου τοποθετήθηκε το εμφύτευμα και στη συνέχεια το ζώο μεταφέρθηκε στην περιοχή του υγροτόπου Μουστού [Περιοχή Απολύτου Προστασίας] όπου και απελευθερώθηκε. Στο σημείο της απελευθέρωσης τοποθετήθηκαν αυτόματες φωτογραφικές μηχανές καταγραφής πανίδας για να καταγράφουν τις κινήσεις του μικρού ζώου κατά τις πρώτες ημέρες της επανένταξής του στον υγρότοπο όπου κανονικά ανήκει και επαρκής ποσότητα τροφής. Ο έλεγχος τις επόμενες δύο εβδομάδες αποκάλυψε ότι το μικρό τσακάλι επισκέπτεται το σημείο απελευθέρωσης τόσο την ημέρα όσο και τη νύχτα και καταναλώνει την τροφή, χωρίς ωστόσο να έρχεται σε επαφή με ανθρώπους. Το πρωί της Δευτέρας 4 Αυγούστου 2014 μια τηλεφωνική κλήση από το Λιμενικό Σταθμό Παρ. Άστρους στα γραφεία του Φορέα Διαχείρισης ενημέρωσε το προσωπικό για την παρουσία μιας μικρής θαλάσσιας χελώνας του είδους Caretta caretta στο λιμάνι του Παραλίου Άστρους με μια πετονιά να κρέμεται από το στόμα της. Το προσωπικό του Φορέα άμεσα βρέθηκε στο λιμάνι όπου με τη βοήθεια του προσωπικού του Λιμενικού Σταθμού εξέτασε τη μικρή χελώνα. Η κατάστασή της φαινόταν να είναι άριστη, χωρίς χτυπήματα εκτός από την παρουσία χονδρής πετονιάς να κρέμεται από το στόμα της. Η αρχική εξέταση στην παραλία και η μετέπειτα εξέτασή της από τον κτηνίατρο κ. Βασίλη Μπεκύρο, αφού το ζώο μεταφέρθηκε στο ιατρείο του, έδειξαν ότι το αγκίστρι που προφανώς είχε καταπιεί το άτυχο ζώο βρισκόταν αρκετά βαθειά στον πεπτικό του σωλήνα και δεν μπορούσε να βγει άμεσα. Η χελώνα μεταφέρθηκε στα γραφεία του Φορέα και τοποθετήθηκε σε λεκάνη με νερό για να μην αφυδατωθεί ενώ έγιναν άμεσα οι απαραίτητες τηλεφωνικές συνεννοήσεις για τη διακομιδή της σε κέντρο περίθαλψης άγριων ζώων στην Αθήνα. Σε πρώτη φάση, το απόγευμα της Δευτέρας η μικρή χελώνα ταξίδεψε μέχρι το Σύλλογο Προστασίας και Περίθαλψης Άγριας Ζωής «ΑΝΙΜΑ» και στη συνέχεια το πρωί της Τρίτης προωθήθηκε στον Σύλλογο για την Προστασία της Θαλάσσιας Χελώνας «ΑΡΧΕΛΩΝ». Τα νεώτερα αναφέρουν ότι το ζώο θα εγχειριστεί για να αφαιρεθεί το αγκίστρι και μετά από ένα ικανό διάστημα αποθεραπείας θα μπορεί να γίνει η επανένταξή του στον Αργολικό Κόλπο, με την ευχή μας να μην «μπλέξει» στο μέλλον σε παρόμοιες καταστάσεις. Φορέας Διαχείρισης Όρους Πάρνωνα και Υγροτόπου Μουστού Τμήμα Προστασίας και Διαχείρισης Άστρος Αρκαδίας, 22001 Τηλ: 27550 22021, Fax: 27550 22806 Email: info@fdparnonas.gr Web: www.fdparnonas.gr
To συγκεκριμένο ζώο δεν είναι καθόλου άγνωστο στον κόσμο. αντιθέτως όχι μόνο είναι ευρέως γνωστό αλλά σε ορισμένες περιοχές ακόμα και το άκουσμα του ονόματός του -πόσο μάλλον η συνάντηση μαζί του- προκαλεί το φόβο στην πλειονότητα των ανθρώπων. Ένας στίχος γνωμικού χαρακτηριστικά αναφέρει: «…αν σε φάει η δεντρογαλιά, ούτε κρίση ούτε λαλιά…», αποδίδοντας εξαιρετικά ταχεία δράση και θνησιμότητα στο δηλητήριο της δεντρογαλιάς σε περίπτωση που δαγκώσει έναν άνθρωπο. Μόνο που η δεντρογαλιά -όπως και τα περισσότερα φίδια της ελληνικής υπαίθρου- δεν έχει καθόλου δηλητήριο, είναι τελείως ακίνδυνη για τον άνθρωπο και όταν αντιληφθεί την ανθρώπινη παρουσία τρέπεται σε φυγή! Οπότε, η δεντρογαλιά είναι ένα ακόμη φίδι που τελείως αδικαιολόγητα είναι μισητό και καταδιώκεται από τον άνθρωπο χωρίς καμία απολύτως δικαιολογημένη αιτία. Περί ονοματολογίας, η πρώτη λέξη του επιστημονικού ονόματος (Hierophis) προέρχεται από τις ελληνικές λέξεις ιερός και όφις, ενώ η δεύτερη λέξη προέρχεται από την ιταλική πόλη Gemona όπου περιγράφηκε το πρώτο άτομο του είδους. Το κοινό ελληνικό όνομα προέρχεται από τις λέξεις δέντρο και γαλή=γάτα περιγράφοντας τις εξαιρετικές αναρριχητικές ικανότητες του φιδιού. Η δεντρογαλιά είναι ένα μεσαίου μεγέθους φίδι με το μήκος του να φτάνει τα 130 εκατοστά, συνήθως όμως καταγράφονται μικρότερα άτομα. Το σώμα του είναι λεπτό -σε σχέση με τις οχιές και τους βόες- αλλά ισχυρό και το κεφάλι ξεχωρίζει από το υπόλοιπο σώμα. Το χρώμα του είναι ραχιαία γκρίζο-καστανό, γκρίζο-λαδί, με το πρώτο τρίτο του μήκους του σώματος να έχει διάσπαρτα μαύρα στίγματα, ενώ κοιλιακά είναι υποκίτρινο ή υπόλευκο. Απαντάται σε ξηρές, πετρώδεις και βραχώδεις περιοχές με χαμηλή βλάστηση (φρύγανα, υποβαθμισμένη μακκία) παρυφές και ξέφωτα δασών, καλλιεργημένες περιοχές αλλά και κοντά σε ανθρώπινες εγκαταστάσεις (χωριά, κήπους, ερείπια, τοίχους). Δραστηριοποιείται την ημέρα και είναι κυρίως εδαφόβιο φίδι αλλά όταν κυνηγά ξεδιπλώνει την μεγάλη ταχύτητά του και τις αναρριχητικές του ικανότητες. Τρέφεται με σαύρες, άλλα φίδια, πουλιά και τα αυγά τους, μικρά θηλαστικά και αμφίβια, ενώ τα νεαρά άτομα καταναλώνουν και έντομα και άλλα ασπόνδυλα. Όταν απειληθεί τρέπεται σε φυγή και προσπαθεί να κρυφτεί σε τρύπες στο έδαφος ή στη βλάστηση. Η προστασία της δεντρογαλιάς σε εθνικό και κοινοτικό και ευρωπαϊκό επίπεδο είναι αρκετά «χαλαρή» καθώς περιλαμβάνεται ορισμένους μόνο καταλόγους συμβάσεων και νόμων. Οι άμεσες απειλές στο συγκεκριμένο ζώο είναι ιδιαίτερα έντονες καθώς έρχεται συχνά σε άμεση επαφή με τον άνθρωπο με δυσμενή γι’ αυτό κατάληξη, ενώ «πληρώνει» και ιδιαίτερα ψηλό «φόρο αίματος» στο οδικό δίκτυο. Οι έμμεσες πιέσεις που αντιμετωπίζει σχετίζονται με την υποβάθμιση, συρρίκνωση και καταστροφή των βιοτόπων που διαβιεί και κυνηγά αλλά και με τη χρήση μυοκτόνων και εντομοκτόνων φαρμάκων που μέσω της τροφικής αλυσίδας δηλητηριάζουν τα φίδια. Η δεντρογαλιά είναι ένα από το περισσότερο κοινά φίδια της προστατευόμενης περιοχής του όρους Πάρνωνα και υγροτόπου Μουστού, με τον επισκέπτη και τον κάτοικο της περιοχής να έχει πολύ μεγάλες πιθανότητες να το συναντήσει τη κατάλληλη εποχή, δηλαδή κυρίως την άνοιξη και ακολούθως καλοκαίρι και φθινόπωρο. Οι συναντήσεις αυτές δεν χρειάζεται να είναι μοιραίες για τη δεντρογαλιά -όπως και για όλα τα φίδια- επειδή είτε από άγνοια και παραπληροφόρηση είτε από αδιαφορία τα χαρακτηρίζουμε όλα -υπερβολικά και αδικαιολόγητα- ως επικίνδυνα και «θανατηφόρα». Η χρησιμότητα της δεντρογαλιάς και των υπόλοιπων φιδιών στη φύση είναι δεδομένη για όλα τα υπόλοιπα «μέλη» του φυσικού κόσμου εκτός από τον άνθρωπο, οπότε είναι πλέον επιτακτικό να αλλάξουμε κι εμείς στάση προς αυτά πριν είναι αργά, χάνοντας οριστικά ένα ακόμα κομμάτι της πολύτιμης βιοποικιλότητας. Φορέας Διαχείρισης Όρους Πάρνωνα και Υγροτόπου Μουστού Τμήμα Προστασίας & Διαχείρισης Άστρος Αρκαδίας, 22001 Τηλ: 27550 22021, Fax: 27550 22806 Email: info@fdparnonas.gr Web: www.fdparnonas.gr
Στο πλαίσιο των εκδηλώσεων της ΓΙΟΡΤΗΣ ΤΟΥ ΔΑΣΟΥΣ 2014 που διοργανώνεται για 7η συνεχόμενη χρονιά στην Καστάνιτσα Κυνουρίας από το Μορφωτικό & Φυσιολατρικό Σύλλογο των Απανταχού Καστανιτσιωτών, ο Φορέας Διαχείρισης συμμετέχει ενεργά σε μια σειρά εκδηλώσεων που έχουν ως στόχο τη γενική ενημέρωση, την ευαισθητοποίηση και την αφύπνιση της περιβαλλοντικής συνείδησης μικρών μαθητών, πολιτών και φορέων. Οι εκδηλώσεις ξεκινούν την Κυριακή 10/8 και ολοκληρώνονται το Σάββατο 16/8. Η κεντρική εκδήλωση για την Γιορτή του Δάσους θα πραγματοποιηθεί την Παρασκευή 15/8 με λαϊκή βραδιά στον προαύλιο χώρο του Ιερού Ναού της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος .Ο Φορέας Διαχείρισης συμμετέχει σε αυτές σύμφωνα με το παρακάτω πρόγραμμα: Δευτέρα 11 Αυγούστου 2014 και ώρα 19:00 μμ: Περιβαλλοντικές δραστηριότητες για παιδιά με θέμα τη χλωρίδα και την πανίδα του Πάρνωνα (ζωγραφική και ομαδικά περιβαλλοντικά παιχνίδια). Τρίτη 12 Αυγούστου 2014 και ώρα 18:00 μμ: Παρουσίαση με θέμα «Οι καστανιές του Πάρνωνα» στη Πλατεία Καταδρομέα Σ. Κουρούνη. Σε όλη την διάρκεια των εκδηλώσεων το Κέντρο Περιβαλλοντικής Ενημέρωσης Καστάνιτσας θα παραμείνει ανοικτό για τους επισκέπτες. Ο Φορέας Διαχείρισης θα συνεχίσει ανάλογες δράσεις, έχοντας ως βασικό σκοπό την ενημέρωση και την ευαισθητοποίηση όλων σε θέματα φυσικού και πολιτισμικού περιβάλλοντος της προστατευόμενης περιοχής Όρους Πάρνωνα και Υγροτόπου Μουστού. Φορέας Διαχείρισης Όρους Πάρνωνα και Υγροτόπου Μουστού Τμήμα Πληροφόρησης, Εκπαίδευσης & Δημοσιότητας Πληροφορίες: Αρβανίτης Διαμαντής Άστρος Αρκαδίας, 22001 Τηλ: 27550 22021, Fax: 27550 22806 Email: press@fdparnonas.gr Web: www.fdparnonas.gr
To ζώο της εβδομάδας φέρνει στο μυαλό μας παραμύθια και μύθους αλλά και κομμάτια της ιστορίας της Ελλάδας, αφού η προστάτιδα της Αθήνας ήταν η θεά της σοφίας, Αθηνά, με την κουκουβάγια να είναι το ζώο/σύμβολό της, καθώς συμβολίζει τη γνώση και τη σοφία. Η πρώτη λέξη του επιστημονικού της ονόματος (Athene) προέρχεται ακριβώς από τη θεά Αθηνά της οποίας ήταν και το σύμβολο και ιερό ζώο, ενώ η δεύτερη λέξη (noctua) προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη νυξ=αγρυπνώ ή/και τη λατινική noc=νύχτα, προφανώς περιγράφοντας τον κυρίως νυκτόβιο τρόπο ζωής της κουκουβάγιας. Η δε λέξη «κουκουβάγια» στην ουσία είναι μια ηχομιμητική λέξη από τον ήχο «κουκουβάου» που είναι ο ήχος που μοιάζει να βγάζει το ζώο σε ορισμένες περιπτώσεις. Η κουκουβάγια είναι μια από τις μικρόσωμες γλαύκες (την ομάδα πτηνών που περιλαμβάνει όλες τις κουκουβάγιες, μπούφους, γκιώνηδες, νυχτοπούλια, κ.λπ.) με μήκος που φτάνει τα 28 εκατοστά, βάρος μέχρι και 200 γραμμάρια και άνοιγμα φτερών μέχρι και 58 εκατοστά. Αν και μικρόσωμη έχει στιβαρή κατασκευή σώματος, μεγάλο κεφάλι με κίτρινα μάτια, μακριά πόδια (για τα δεδομένα των γλαυκών) και κοντή ουρά. Το χρώμα της ραχιαία είναι καστανό με λευκές κηλίδες, ενώ κοιλιακά είναι υπόλευκη με καστανές ρίγες πιο πυκνές στην περιοχή του στήθους. Είναι μόνιμος κάτοικος ανοικτών εκτάσεων και αγροτικών περιοχών με βράχια, φυτοφράκτες, σκόρπια δέντρα, ξερολιθιές, στάνες. Συχνά βρίσκεται σε ανθρωπογενείς βιοτόπους όπως αγροτικούς οικισμούς, κάστρα, αρχαιολογικούς χώρους. Δραστηριοποιείται το σούρουπο και τη νύχτα αλλά και εν μέρει την ημέρα όπου τη βλέπουμε να κάθεται σε στέγες, σύρματα, φράκτες να παρατηρεί την γύρω περιοχή. Φωλιάζει σε κουφάλες δέντρων, σε τρύπες κτιρίων αλλά και σε τρύπες σε πρανή του εδάφους, και τροφή του αποτελούν θηλαστικά μικρού μεγέθους, μικρά πουλιά, μικρόσωμα ερπετά και αμφίβια και ασπόνδυλα (έντομα, σκώληκες). Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της είναι ότι όταν της τραβήξει την προσοχή κάτι και το παρατηρεί με περιέργεια ανεβοκατεβάζει το κεφάλι της, κίνηση που θεωρείται ότι ενισχύει την ήδη εξαιρετική στερεοσκοπική της όραση. Η κουκουβάγια προστατεύεται «χαλαρά» σε εθνικό όσο και σε κοινοτικό και διεθνές επίπεδο εντασσόμενος σε λίγες συμβάσεις και καταλόγους. Ο κρυπτικός κυρίως νυκτόβιος τρόπος ζωής της -μολονότι λιγότερο από τις υπόλοιπες γλαύκες- και η γενικότερη αποδοχή και συμπάθεια του ζώου από τον κόσμο μεταφράζονται σε ελάχιστες άμεσες πιέσεις. Όμως έμμεσες πιέσεις από τις ανθρώπινες δραστηριότητες επιδρούν αρνητικά στους πληθυσμούς της κουκουβάγιας, απειλές που σχετίζονται με τη χρήση μυοκτόνων δηλητήριων, εντομοκτόνων και φυτοφαρμάκων και με τη συρρίκνωση και υποβάθμιση των βιοτόπων που φωλιάζει, αναπαράγεται και κυνηγά. Η προστατευόμενη περιοχή του όρους Πάρνωνα και υγροτόπου Μουστού αποτελεί ένα φιλόξενο σπιτικό για την κουκουβάγια και πρέπει να διατηρηθεί έτσι και στο μέλλον. Η εμφάνισή της κατά τη διάρκεια της ημέρας σε μια στέγη να παρατηρεί τριγύρω θα εκπλήξει ευχάριστα τον επισκέπτη ή ακόμα και τον κάτοικο της περιοχής -αφού έχουμε συνδυάσει τις γλαύκες με τη νύχτα- όπως και το πολύ μικρό της μέγεθος που της δίνει μια ακόμα περισσότερο συμπαθητική εικόνα. Όμως δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι, παρά το μικρό μέγεθος και τη συμπαθητική εμφάνιση, πρόκειται για έναν ικανότατο και αποτελεσματικότατο κυνηγό που επιβιώνει «βγάζοντας» το ψωμί του δίπλα στον άνθρωπο. Φορέας Διαχείρισης Όρους Πάρνωνα και Υγροτόπου Μουστού Τμήμα Προστασίας & Διαχείρισης Άστρος Αρκαδίας, 22001 Τηλ: 27550 22021, Fax: 27550 22806 Email: info@fdparnonas.gr Web: www.fdparnonas.gr
Με μεγάλη επιτυχία ολοκληρώθηκε ο αγώνας υπεραπόστασης Κρόνιον Πέρασμα που πραγματοποιήθηκε για πρώτη χρονιά στον Πάρνωνα, με 117 συμμετέχοντες δρομείς από όλη την Ελλάδα και την Κύπρο. Ο αγώνας διεξήχθη το Σάββατο 19 Ιουλίου 2014 με αφετηρία και τερματισμό στον Αγ. Πέτρο Αρκαδίας, καλύπτοντας μια κυκλική απόσταση 70 χλμ. μέσα από τα χωριά Βαμβακού, Βαρβίτσα, Καρυές και Βούρβουρα. Το Κρόνιον Πέρασμα «Τρέξιμο στο ιερό βουνό του Κρόνου, του πατέρα των θεών» διοργανώθηκε από το Φορέα Διαχείρισης όρους Πάρνωνα και υγροτόπου Μουστού, τον Οργανισμό Νεολαίας και Άθλησης του Δήμου Σπάρτης, το Δήμο Σπάρτης, το Δήμο Βόρειας Κυνουρίας, την τοπική κοινότητα Αγ. Πέτρου και τους τοπικούς φορείς, τον ιστότοπο www.ultrarunning.gr, τον Αθλητικό Σύλλογο Καρυών «Ο Καρυάτης», τον Α.Σ. Βουρβούρων και τον Πολιτιστικό Σύλλογο Περιστερίου Λακωνίας, με την ευγενική συμμετοχή του Συλλόγου Α.Π.Σ. Απόλλων Δυτ. Αττικής ως τεχνικός σύμβουλος του αγώνα. Κατά την εκδήλωση έναρξης του αγώνα, τα δύο βουνά του Πάρνωνα και του Παρνασσού ενώθηκαν συμβολικά με το άναμμα ενός μικρού αυτοσχέδιου βωμού με την ιερή φλόγα των Δελφών. Στη συνέχεια, οι δρομείς ξεκίνησαν υπό τις επευφημίες και τα χειροκροτήματα κατοίκων και επισκεπτών του Αγίου Πέτρου. Ο βροχερός καιρός κατά τη διάρκεια της ημέρας αποτέλεσε ευχάριστη έκπληξη για τους αθλητές καθώς τους βοήθησε να βελτιώσουν την επίδοσή τους. Ο αγώνας ολοκληρώθηκε ύστερα από περίπου δέκα ώρες, με μια συγκινητική τελετή για τους εννέα πρώτους αθλητές στις κατηγορίες ανδρών και γυναικών, καθώς και την απονομή βραβείων και αναμνηστικών σε όλους τους συμμετέχοντες. Ο Φορέας Διαχείρισης έλαβε τιμητική διάκριση από την Οργανωτική Επιτροπή του αγώνα για τη συνδρομή του στη διοργάνωση. Ευχαριστούμε θερμά, όλους τους εθελοντές που ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα του Φορέα Διαχείρισης για την οργάνωση και τη στελέχωση τριών σταθμών ανεφοδιασμού των αθλητών καθώς και την ομάδα Σαμαρειτών, Διασωστών και Ναυαγοσωστών του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού (Παράρτημα Τρίπολης) για την υγειονομική κάλυψη του αγώνα. Φορέας Διαχείρισης Όρους Πάρνωνα και Υγροτόπου Μουστού Τμήμα Πληροφόρησης, Εκπαίδευσης & Δημοσιότητας Άστρος Αρκαδίας, 22001 Τηλ: 27550 22021, Fax: 27550 22806 Email: info@fdparnonas.gr Web: www.fdparnonas.gr
Copyright © 2008-2020 Φορέας Διαχείρισης Πάρνωνα, Μουστού, Μαινάλου & Μονεμβασίας
